سرطان مری از شایع ترین سرطان هاست و رتبه ششم را مال خود کرده است. افراد در هر سنی می توانند به این مشکل مبتلا شوند ، اما بیشتر گریبان گیر آقایان خواهد شد. امکان دارد تا گسترش یافتن این سرطان ، بیمار با هیچ علامتی رو به رو نشود ، بنابراین تشخیص زودهنگام نقشی حیاتی را در درمان آن ایفا می کند. یکی از رویکردهای درمانی که برای این بیماری در نظر گرفته شده است ، جراحی سرطان مری یا ازوفاژکتومی می باشد. در این مقاله تمام چیزی که باید در مورد این جراحی بدانید را شرح داده ایم.
برداشتن مری با جراحی (Esophagectomy)
به جراحی که به منظور برداشتن قسمتی از مری یا بیشتر قسمت های آن انجام می شود ازوفاژکتومی می گویند. اگر سرطان هنوز فراتر از مری نرفته باشد برداشتن کامل مری و غدد لنفاوی مجاور ممکن است سرطان را درمان کند. متأسفانه بیشتر سرطان های مری آنقدر زود تشخیص داده نمی شوند که پزشکان بتوانند از طریق جراحی سرطان مری آن را درمان کنند.
اغلب در این عمل تکه کوچکی از معده نیز برداشته می شود. بنابراین قسمت بالایی مری (آنچه از مری بر جای مانده است) به معده ای که قسمتی از آن برداشته شده متصل می گردد ، سپس بخشی از معده به سمت قفسه سینه یا گردن بالا کشیده شده تا به یک مری جدید تبدیل شود. اینکه چه مقدار از مری برداشته شود به مرحله پیشروی تومور و جایی که واقع شده است بستگی دارد.
- اگر سرطان در بخش پایینی مری و نزدیک به معده باشد یا در محل تلاقی معده و مری (تقاطع gastroesophageal یا GE) باشد ؛ پزشک در جراحی سرطان مری قسمتی از معده ، قسمت تحتانی مری و نزدیک به ۷ تا ۱۰ سانتی متر از بافت نرمال بالایی مری را جدا می کند. سپس معده به آنچه از مری باقی مانده (در قفسه سینه یا گردن ) متصل می گردد.
- اگر تومور در قسمت بالایی یا میانی مری باشد بیشتر مری باید برداشته شود تا اطمینان حاصل شود که مقدار کافی از بالای بافت سرطانی برداشته شده است. در این حالت معده متصل به مری تا گردن بالا کشیده می شود. اگر به هر دلیلی نتوان معده را بالا کشید و به بقایای مری متصل کرد ؛ جراح ممکن است با استفاده از تکه ای از روده بین این دو پلی ایجاد کرده و آن ها را به هم متصل کند. وقتی این کار انجام می شود باید مراقب بود که به رگ های خونی روده آسیبی وارد نشود. اگر رگ ها آسیب ببینند به این تکه از روده خون کافی نمی رسد و بافت آن از بین خواهد رفت.
تکنیک های جراحی سرطان مری
ازوفاژکتومی به روش های مختلفی انجام می گردد. عمل سرطان مری به هر تکنیکی که انجام شود عمل جراحی ساده ای نیست و مدت زمان بستری آن در بیمارستان طولانی است. بنابراین بسیار مهم است که در مرکز درمانی ای انجام شود که در درمان این سرطان و انجام تکنیک های جراحی آن تبحر داشته باشد.
ازوفاژکتومی باز
در تکنیک استاندارد باز جراح دو یا سه بریدگی بزرگ در گردن، سینه یا شکم ایجاد می کند.
- اگر بریدگی های اصلی در گردن و شکم باشد به آن ازوفاژکتومی ترانس هیاتال می گویند.
- اگر بریدگی های اصلی در سینه و شکم باشند به آن جراحی سرطان مری ترانس توراسیک می گویند.
- اگر بریدگی های اصلی در گردن و سینه و شکم باشند به آن ازوفاژکتومی سه برشه می گویند
محل های ایجاد برش برای جراحی سرطان مری
لازم است که با جراح خود درباره جزییات عملی که برایتان تدارک دیده شده و وقایعی که ممکن است برایتان روی دهد صحبت کنید.
جراحی سرطان مری کم تهاجم (لاپاروسکوپیک)
اگر سرطان در مراحل اولیه خود (کوچک) باشد ، می توان به جای ایجاد برش های بزرگ ، مری را با ایجاد چند برش کوچک برداشت. جراح از طریق یکی از این برش ها لاپاروسکوپ (لوله باریک چراغ دار) را وارد می کند تا حین جراحی همه چیز را ببیند. بقیه وسایل جراحی از برش های کوچک دیگر وارد می شوند. انجام این نوع جراحی مهارت فوق العاده جراح و تجربه زیاد او در این شیوه از خارج کردن مری را می طلبد. چون در این نوع جراحی برش ها کوچکتر هستند ؛ ازوفاژکتومی کم تهاجم مدت بستری بیمار را کاهش داده ، بیمار خون کمتری از دست می دهد و زودتر بهبود می یابد.
به طور کلی جراحی سرطان مری به روش لاپاروسکوپی شامل مراحل زیر است:
- حین جراحی شما تحت بیهوشی عمومی خواهید بود ؛ یعنی به خواب عمیق فرو رفته و دردی را احساس نخواهید کرد.
- جراح سه تا چهار برش کوچک روی قسمت بالایی شکم، سینه یا پایین گردنتان ایجاد می کند. اندازه طولی هر کدام از این برش ها در حدود یک و نیم سانتی متر است.
- لاپاراسکوپ از راه یکی از این برش ها به بالای شکم وارد می شود. این وسیله یک چراغ و یک دوربین بر انتها‌ی خود دارد که باعث می گردد جراح دیدی از ناحیه ای که در حال جراحی آن است داشته باشد. بقیه لوازم جراحی از برش های دیگر وارد می شوند.
- جراح مری را از بافت های اطرافش جدا می کند. بسته به اینکه چقدر از مری درگیر سرطان باشد بخشی از آن یا بیشتر آن خارج می شود.
- اگر در جراحی سرطان مری قسمتی از مری خارج شود ؛ قسمت های باقیمانده توسط بخیه یا منگنه جراحی (استاپل) به هم متصل می گردند. اگر بیشتر نواحی مری خارج شود ، جراح معده را به شکل یک لوله بازسازی می کند تا یک مری جدید بسازد. این مری جدید به بقایای مری قبلی متصل خواهد شد.
- اگر سرطان به غدد لنفی مجاور سرایت کرده باشد حین جراحی غدد لنفی موجود در سینه و شکم احتمالا برداشته می شوند.
- یک لوله تغذیه گر در روده باریک کار گذاشته می شود تا زمانی که دوران نقاهت را طی می کنید شما را تغذیه کند.
جراحی سرطان مری به روش لاپاروسکوپی ۳ تا ۶ ساعت به طول می انجامد.
شکل جراحی لاپاروسکوپیک سرطان مری در ناحیه شکمی
شکل جراحی لاپاروسکوپیک سرطان مری در ناحیه قفسه سینه
برداشتن غدد لنفاوی
حین هر نوع جراحی سرطان مری غدد لنفی مجاور نیز باید برداشته شود. این غدد پس از برداشته شدن در آزمایشگاه بررسی می شوند تا اگر سلول های سرطانی داشته باشند مشخص شود. طی جراحی معمولا و دست‌کم ۱۵ غده‌ی لنفی خارج می شود.
اگر سرطان به این غدد سرایت کرده باشد علامت چندان خوبی نیست و پزشک درمان های دیگری (مثل شیمی درمانی یا رادیوتراپی یا هر دو) را بعد از جراحی توصیه می کند.
تفاوت جراحی سرطان مری لاپاروسکوپیک و باز
جراحی لاپاروسکوپیک اگر توسط جراح با مهارت کافی در زمینه لاپاروسکوپی انجام شود نتایج فوق العاده ای در مقایسه با جراحی باز بدست می آورد.
جراحی لاپاروسکوپی درد بسیار کمتری نسبت به جراحی باز دارد و اهمیت این موضوع بخصوص در بیمارانی است که نیاز به برداشتن تومور از راه قفسه سینه دارند. توراکوتومی ( باز کردن قفسه سینه ) مستلزم شکستن دنده ها است و برای بیماران مسنی که به علت سرطان و عدم مصرف غذای کافی بسیار ضعیف شده اند عمل بسیار پرریسکی حساب می شود. همچنین توراکوتومی درد بسیار زیادی دارد و احتمال عفونت های تنفسی بعد از عمل را هم بالا می برد. ولی با روش های کم تهاجمی می توان این جراحی را به راحتی با چند سوراخ انجام داد که اصلا درد آن قابل مقایسه با توراکوتومی نیست.
اگر جراح تجربه و مهارت خوبی در زمینه جراحی سرطان مری لاپاروسکوپیک داشته باشد می تواند بسیار راحت تمامی تومور و غدد لنفاوی را زیر بزرگنمایی خارج کند ولی این بزرگنمایی به هیچ وجه در جراحی باز وجود ندارد.
از طرف دیگر اگر این جراحی توسط جراحی که تجربه و مهارت کافی در زمینه لاپاروسکوپی سرطان مری را ندارد انجام شود می تواند بسیار بسیار خطرناک باشد و عوارض غیر قابل جبرانی را باعث شود.
عوارض و ریسک های احتمالی ازوفاژکتومی
جراحی سرطان مری مانند هر عمل مهم دیگری ریسک ها و عوارضی به همراه دارد.
- ریسک های کوتاه مدت شامل حساسیت دادن به بیهوشی ، خونریزی بیش از حد ، تشکیل لخته های خون در ریه ها یا هر جای دیگر و عفونت است. بیشتر افراد بعد از عمل مقداری درد خواهند داشت که با داروهای مسکن تا حدودی بهتر می شود.
- عوارض ریوی شایع است. پنومونی (عفونت ریه ها) ممکن است رخ دهد که موجب طولانی شدن مدت بستری در بیمارستان و حتی گاهی مرگ خواهد شد.
- صدای برخی افراد بعد از انجام این جراحی تغییر می کند.
- ممکن است در محل اتصال معده یا روده به مری نشتی (لیک) وجود داشته باشد و در این صورت به جراحی دیگری برای ترمیم آن نیاز است. البته این مشکل اکنون مثل گذشته چندان شایع نیست و دلیلش هم پیشرفت هایی است که در تکنیک های جراحی سرطان مری به وجود آمده است.
- در محلی که مری با جراحی به معده متصل شده است ممکن است تنگی (نازک شدن) ایجاد شود که منجر به مشکل در بلع برای برخی بیماران خواهد شد. برای بهبود بخشیدن به این مشکل می توان این تنگی ها را با انجام اندوسکوپی فوقانی گشاد کرد.
- امکان دارد پس از جراحی ، به دلیل آسیبی که به اعصاب منقبض کننده معده وارد آمده است ، معده به کُندی بسیار تخلیه شود. این عارضه گاهی منجر به حالت تهوع و استفراغ پیاپی می شود.
- بعد از جراحی ممکن است مایع صفرا و محتویات معده به مری بازگردند زیرا عضله ای حلقوی که در حالت عادی این مواد را داخل معده نگاه می دارد (اسفنکتر تحتانی مری) طی عمل سرطان مری برداشته شده یا از حالت عادی خود خارج می شود. این مسئله علائمی مثل سوزش سر دل ایجاد می کند. داروهای آنتی اسید و تحرک زا (تحرک عضلات روده و معده، motility drugs) معمولا این نشانه ها را بهبود می بخشند.
بعضی عوارض جراحی سرطان مری می توانند زندگی فرد را تهدید کنند. ریسک مرگ و میر پس از این جراحی به تجربه پزشک در انجام این جراحی ها بستگی دارد. در کل بهترین نتایج توسط پزشکان و بیمارستان هایی به دست می آید که در این کار بیشترین تجربه را داشته باشند. به همین دلیل بیماران باید سوابق جراح خود را جویا شوند ؛ مثلا اینکه چند وقت یکبار این جراحی را انجام می دهند، تا به حال چند بار این جراحی را انجام داده اند و چند درصد بیمارانشان بعد از جراحی فوت شده اند. بیمارستان محل انجام جراحی نیز مهم است و هر بیمارستانی را که بر می گزینید باید آمار افراد جان به در بُرده از این عمل را به شما نشان داده و از این کار سر باز نزند.
طول عمر سرطان مری چقدر است ؟
طول عمر بعد از برداشتن مری در بیماران مبتلا به سرطان مری به عوامل متعددی بستگی دارد ، اما با پیشرفت های جدید در درمان و جراحی امید به زندگی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. بسیاری از بیماران پس از جراحی موفقیت آمیز می توانند سال ها با کیفیت زندگی خوب به زندگی ادامه دهند. برداشتن مری به خصوص در مراحل اولیه تشخیص ، می تواند به طور موثری جلوی گسترش سرطان را بگیرد و به بیمار فرصت زندگی دوباره بدهد. علاوه بر جراحی ، استفاده از روش های مدرن شیمی درمانی و رادیوتراپی نیز به بهبود نتایج درمان کمک می کند. مهم است که بیماران با داشتن روحیه مثب ت، از حمایت های خانوادگی و تیم پزشکی بهر ه‌مند شوند و توصیه های مراقبتی پس از عمل را به دقت دنبال کنند تا شانس بهبودی و طول عمر بیشتری داشته باشند.
تغذیه بعد از عمل سرطان مری
بعد از عمل جراحی سرطان مری ، تغذیه اهمیت زیادی دارد ؛ زیرا جراحی می تواند نحوه بلع و هضم غذا را تغییر دهد. رژیم غذایی مناسب به بهبود بیمار ، جلوگیری از عوارض بعد از سرطان مری و حفظ وزن کمک می کند. در ادامه چند نکته مهم تغذیه ای بعد از عمل برداشتن مری ذکر شده است:
- غذاهای نرم و مایع: ابتدا بیمار باید با غذاهای نرم یا مایعات شروع کند. سوپ ها ، پوره ها و انواع اسموتی انتخاب مناسبی هستند.
- وعده‌های کوچک و مکرر: به دلیل کاهش حجم معده و تغییرات در هضم ، بیماران بهتر است به جای سه وعده بزرگ ، شش تا هشت وعده کوچک در طول روز مصرف کنند.
- پرهیز از غذاهای چرب و سنگین: غذاهای چرب ، سنگین و سرخ کرده ممکن است باعث ناراحتی معده و ریفلاکس شوند. بهتر است از غذاهای سبک و کم چرب استفاده شود.
- خوردن آرام و جویدن کامل: بیماران باید آرام غذا بخورند و هر لقمه را به خوبی بجوند تا از مشکلات بلع و هضم جلوگیری کنند.
- پرهیز از مصرف مایعات همراه با غذا: نوشیدن آب یا مایعات حین غذا خوردن ممکن است باعث ایجاد احساس پری و مانع جذب مناسب مواد غذایی شود. بهتر است مایعات بین وعده های غذایی مصرف شوند.
- مصرف مکمل ها: پزشک ممکن است مکمل های ویتامین و مواد معدنی را تجویز کند تا از سوء تغذیه جلوگیری شود.
با رعایت این نکات و مشاوره با یک متخصص تغذیه ، بیماران می توانند به تدریج به رژیم غذایی طبیعی خود بازگردند و بهبودی کامل را تجربه کنند.
