طحال عضوی از بدن است که در قسمت بالا و سمت چپ شکم قرار گرفته و وظیفه آن جمع آوری سلول های قرمز و سفید خون می باشد. گاهی اوقات بیماری هایی در این عضو رخ می دهند که برای درمان آن ها باید آن را از بدن خارج کرد. برای خارج کردن آن ، عملی با نام جراحی طحال یا اسپلنکتومی به انجام می رسد. دکتر برمک قلی زاده توضیحات مفصلی در این باره ارائه داده اند.
طحال کجاست و کارش چیست؟
طحال اندامی است که در سمت چپ و بالای شکم واقع شده است. تقریبا هم اندازه یک مشت است و چند کارکرد دارد:
- سلول های خونی پیر و آسیب دیده را فیلتر کرده و حذف می کند.
- آنتی بادی هایی تولید می کند که با عفونت مبارزه می کنند.
- سلول های خونی را ذخیره می کند.
چرا باید طی جراحی طحال این عضو را برداشت؟
تعدادی بیماری هستند که در صورت بروزشان طحال را باید برداشت:
- برخی سرطان ها: لنفوما (لنفومای هاجکین یا لنفومای غیرهاجکین) یکی از اصلی ترین بیماری هایی است که به موجب آن باید طحال برداشته شود. بیماری های کمتر شایعی مانند سرطان خون (لوکمیا) لنفوسیتیک مزمن، لوکمیای سلول پشم آلود و سرطان های دیگری که به طحال سرایت کرده است از علت های دیگر برداشتن این عضو طی جراحی طحال هستند.
- اختلالات خونی: اگر درمان پزشکی برای برخی اختلالات خاص موفق نباشد درمان بعدی اسپلنکتومی است. از جمله این اختلالات پورپورای ایمنی با کاهش پلاکت ها و آنمی همولیتیک خود ایمنی هستند.
- بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی): برای پی بردن به منشأ بزرگ شدن طحال یا برای درمان علائم آن مانند درد و زود سیر شدن (احساس سیری و پُری بعد از خوردن مقدارکمی غذا) ممکن است انجام جراحی طحال لازم باشد.
- پرکاری طحال یا هایپرسپلنیزم: طحال بزرگ شده ممکن است فعالیت زیادی پیدا کند و تعداد زیادی از سلول های خونی و پلاکت ها را از بین ببرد.
- حوادث یا تروما: گرچه آسیب های وارده به طحال در بیشتر مواقع بدون جراحی قابل درمان هستند اما اگر خونریزی را نتوان کنترل کرد انجام عمل طحال لازم است.
- عفونت: آبسه (تجمع چرک که معمولا ناشی از عفونت باکتریایی است) طحال بسیار نادر است اما می تواند دلیلی برای جراحی طحال باشد.
اختلالات طحال را چگونه می توان تشخیص داد؟
- آزمایش های خون شامل شمارش کامل سلول های خونی
- معاینه جسمی یا فیزیکی (پزشک می تواند طحال بزرگ را زیر دستش احساس کند).
- تست های تصویربرداری مثل سونوگرافی یا سی تی اسکن.
- بیوپسی از بافت مغز استخوان
نحوه انجام جراحی طحال
در بیشتر موارد و در صورتی که طحال بیش از حد بزرگ نشده باشد می توان اسپلنکتومی را به شیوه لاپاروسکوپیک انجام داد. تحت بیهوشی عمومی شکم از گاز دی اکسید کربن انباشته می شود تا جراح بتواند ناحیه تحت جراحی را خوب مشاهده کند. از طریق ایجاد چند برش کوچک روی شکم یک دوربین (لاپاروسکوپ) به شکم وارد شده و در آن قرار می گیرد و تصاویر تهیه شده روی مونیتوری نمایش داده می شود تا جراح آن ها را ببیند.
پس از آن و از طریق بقیه برش های ایجاد شده وسایل جراحی کوچکی هم وارد شکم می شوند تا جراحی توسط آن ها انجام شود. جراح تمام اتصالات نگهدارنده طحال را قطع می کند. در مرحله بعد جراحی طحال یک برش به اندازه ۲ سانتی متر گشاد می شود تا استاپلر یا منگنه جراحی برای کنترل خون رسانی (سرخرگ و سیاهرگ طحال) طحال وارد شود. طحال که اکنون آزاد شده است درون یک کیسه مخصوصی قرار می گیرد که سر آن با کش محکم می شود و سپس از طریق بزرگترین سوراخ یا برش ایجاد شده بیرون کشیده می شود. با استفاده از میله ای که داخل کیسه می شود طحال خرد می شود. قطعات طحال به بخش پاتولوژی فرستاده می شود تا مورد بررسی قرار گیرد.
اگر طحال آنقدر بزرگ باشد که نتوان آن را از طریق جراحی طحال لاپاروسکوپیک خارج کرد از طریق جراحی باز و با ایجاد یک برش بزرگ باید آن را برداشت. یکی دیگر از دلایل استفاده از جراحی باز وجود بافت جوشگاهی یا اسکار است (منجر به چسبندگی می شود) که در اثر جراحی های پیشین ایجاد شده باشد. تصمیم به جراحی باز قبل از جراحی یا حین جراحی لاپاروسکوپیک گرفته می شود. اگر خونریزی شدید باشد نیز ممکن است حین جراحی لاپاروسکوپیک تصمیم به تغییر به روش عمل طحال به جراحی باز گرفته شود.
ریسک ها و مزایای اسپلنکتومی
عوارض احتمالی جراحی طحال چیست؟
عوارض احتمالی این جراحی همان ریسک های معمولی است که تمام جراحی ها دارند مانند خونریزی، عفونت و مجروح شدن اندام های داخل شکمی که اطراف طحال قرار دارند.
ریسک های بلند مدت جراحی طحال چه هستند؟
یکی از ریسک هایی که ویژه اسپلنکتومی است عفونت شدید بعد از آن است. خوشبختانه واکسن علیه انواع اصلی باکتری ها در دسترس است. پزشک قبل از عمل و مجددا دو ماه پس از آن سه دوز واکسن برای تقویت سیستم ایمنی تان تجویز خواهد کرد. بعد از آن پنج سال یک بار باید دوزهای بوستر (یادآور) بزنید. واکسن آنفلوانزای سالانه تان را نیز فراموش نکنید. بیمار شدن افرادی که طحالشان را برداشته اند و تماس شان با افراد بیمار مسأله حادی نیست اما اگر تب بالا داشته باشند باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرند تا آنتی بیوتیک برایشان تجویز شود.
دوران نقاهت و چشم انداز پس از عمل اسپلنکتومی
پس از جراحی طحال باید انتظار چه چیزهایی را داشت؟
پس از عمل به محض اینکه بتوانید یک رژیم غذایی عادی داشته باشید و بدون مشکل راه بروید و دردتان تحت کنترل باشد مرخص خواهید شد. این مدت پس از انجام عمل لاپاروسکوپیک معمولا دو تا سه روز و پس از جراحی باز پنج تا هفت روز طول می کشد.
می توانید بلافاصله پس از جراحی طحال دوش بگیرید یا به حمام بروید چون برش های جراحی با بخیه های جذبی و چسب پوستی بسته خواهد شد. هر گاه به مصرف قرص های مسکن مخدر نیازی نداشتید یا دردی که حواستان را مختل می کند نداشتید می توانید رانندگی کنید. اگرچه هر فرد با دیگری متفاوت است اما امید می رود که بتوانید سریعا به فعالیت های روزمره خود مشغول شوید. پس از آن به تدریج می توانید با توجه به توانی که دارید میزان این فعالیت ها را افزایش دهید. تمام این مراحل با جراحی باز حتما طولانی تر خواهد شد. برای خردسالانی که طحال شان برداشته شده است آنتی بیوتیک‌هایی تجویز می شود تا از عفونت های خطرناک پیشگیری شود.
آیا می توان بدون طحال زنده ماند؟
بله حتما این طور است. کبدتان وظایف طحال را به عهده خواهد گرفت. همان طور که گفته شد ریسک ایجاد عفونت بدون طحال بالا می رود اما احتمال عفونت نسبتا پایین است. با این حال لازم است که به هنگام بیماری و داشتن تب بالا هوشیار باشید و رسیدگی های پزشکی لازم را دریافت کنید.
بعد از جراحی طحال چه وقت باید با پزشک تماس گرفت؟
اگر موارد زیر را تجربه کردید با جراح یا پزشکتان تماس بگیرید.
- تب مداوم بیش از ۳۸.۵ درجه
- لرز
- ورم شکمی
- چرک و ترشح از محل برش های جراحی
- وجود قرمزی در اطراف برش های جراحی طحال که در حال بدتر شدن است یا بزرگتر می شود.
- سرفه و تنگی نفس
- خونریزی
- تهوع و استفراغ
- دردی که با داروی مسکن بهبود نمی یابد.
رژیم غذایی برای کسانی که طحال ندارند
طحال شما چه از طریق جراحی باز یا روش لاپاراسکوپی کم تهاجمی برداشته شود ، باید بلافاصله بعد از عمل از رژیم غذایی مایع پیروی کنید. در این شرایط ، نیاز است تا مواد مغذی از طریق سرم و به صورت درون وریدی نیز وارد بدن شما شود. به طور کلی در عرض چند روز ، عملکردهای اولیه بدن شما برمی گردد و می توانید به خانه برگردید و رژیم غذایی عادی خود را از سر بگیرید.
معمولاً پس از جراحی طحال یبوست را تجربه خواهید کرد ، بنابراین باید برای پیشگیری و درمان یبوست غذاهایی که سرشار از فیبر هستند را مصرف کنید. غذاهای پر فیبر شامل میوه ها و سبزیجات تازه ، غلات کامل مانند پاستا و نان ، آجیل و حبوبات است. علاوه بر این ، اگر به دلیل بیماری هایی مانند دیابت یا فشار خون بالا رژیم غذایی خاصی دارید، باید این رژیم را ادامه دهید.
رژیم غذایی طولانی مدت بعد از عمل طحال
در حالی که نیازی به رعایت رژیم خاصی بعد از برداشتن طحال نیست ، می توانید اقداماتی را برای بهبود سیستم ایمنی خود انجام دهید و خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهید. توصیه می شود با کاهش مصرف گوشت قرمز ، محصولات لبنی پرچرب و چربی ها و در عین حال مصرف بیشتر میوه ، سبزیجات و غلات کامل ، سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کنید. سبزیجات سبز رنگ مانند بروکلی و اسفناج سرشار از آنتی اکسیدان هستند که به حذف اکسیدان از خون کمک کرده و از شما در برابر بیماری ها محافظت می کند. همچنین باید ماهی سالمون و سایر ماهی های چرب سرشار از اسیدهای امگا 3 که خاصیت ضد التهابی دارند ، بیشتر مصرف کنید.
همانطور که رژیم غذایی بعد از جراحی طحال را رعایت می کنید ، باید مراقب علائم عفونت و عوارض نیز باشید، به ویژه در دوره بلافاصله پس از جراحی. اگر قادر به خوردن یا نوشیدن نبودید یا احساس حالت تهوع و استفراغ اجازه این کار را به شما نداد ، باید با پزشک خود تماس بگیرید. اگر مولتی ویتامین یا هر مکمل دیگری را به عنوان بخشی از رژیم غذایی خود مصرف می کنید ، از پزشک خود بپرسید که آیا باید مصرف آن ها را ادامه دهید یا خیر.
