سرطان وقتی آغاز می شود که سلول های بدن به شکل بی رویه ای شروع به رشد کنند. تقریبا سلول های همه جای بدن می توانند سرطانی شوند و به جاهای دیگر بدن هم سرایت کنند. سرطان روده کوچک هم وقتی شروع می شود که سلول های این ناحیه شروع به رشد بی رویه می کنند. روده کوچک جزئی از لوله گوارش (GI Tract) است که به آن دستگاه گوارش هم می گویند. لوله گوارش غذا را پردازش می کند و انرژی موجود در آن را آزاده کرده و مواد زائد آن را دفع می کند. برای اینکه با سرطان روده باریک بهتر آشنا شویم بهتر است درباره این اندام و نحوه عملکرد آن بیشتر بدانیم. پس با دکتر برمک قلی زاده همراه باشید.
روده کوچک چگونه عمل می کند؟
اگرچه این اندام قسمت اعظم لوله گوارش را تشکیل می دهد سرطان روده کوچک در ایالات متحده نسبت به کنسر بقیه اندام های دستگاه گوارش (مانند سرطان کولون یا روده بزرگ، رکتوم یا راست روده ، معده و مری) کمتر رخ می دهد.
روده کوچک یا باریک بخشی از سیستم گوارشی بدن است این سیستم علاوه بر روده کوچک شامل مری ، معده و روده بزرگ می باشد. سیستم گوارش مواد مغذی شامل ویتامین ها، مواد معدنی، کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها و آب را از غذا استخراج کرده و آن ها را پردازش می کند.
سپس مواد زائد باقی مانده را از بدن بیرون می راند. روده کوچک لوله بلندی است که معده را به روده بزرگ متصل می کند. این لوله دراز برای جای گرفتن درون شکم پیچ و تاب بسیاری خورده است و هر قسمت از آن می تواند به سرطان روده کوچک تبدیل شود.
غذا بعد از اینکه آن را می جویم و فرو می دهیم وارد مری می شود. مری لوله ای است که از گردن آغاز می شود از قفسه سینه عبور می کند و به معده متصل می شود و بنابراین غذا را از دهان به معده می رساند. معده اندام کیسه مانندی است که در آن غذا با شیره های معدی مخلوط می شود تا هضم غذا آسان تر شود.
در معده غذا و شیره های معدی تبدیل به مایعی غلیظ می شوند و سپس وارد روده کوچک می شوند. تجزیه غذا در روده کوچک هم ادامه می یابد و در این اندام است که بیشتر مواد مغذی جذب بدن می شوند. این اندام برخلاف نامش که روده کوچک است بلندترین بخش لوله گوارش (حدود ۶ متر) است و در واقع به خاطر قطر آن که باریکتر است روده کوچک نامیده می شود.
روده کوچک از سه بخش تشکیل شده است:
همانطور که ذکر کردیم سرطان روده کوچک در هر قسمت آن می تواند رخ دهد. به همین دلیل در این قسمت بخش های متفاوت آن را توضیح داده ایم.
- دئودنوم یا دوازدهه: این بخش اولین بخش روده کوچک است و طول آن تنها حدود سی سانتی متر است یعنی این بخش فاصله چندانی با معده ندارد. مجرای پانکراس و مجرای صفرا به دئودنوم و به یک چین در روده به اسم آمپول واتر وارد می شوند. مایعات پانکراتیک و کبدی به این قسمت از روده کوچک می ریزند و به هضم بیشتر غذا کمک می کنند.
- ژژنوم و ایلئوم: این دو بخش قسمت اعظم روده کوچک را تشکیل می دهند و بیشتر مواد مغذی در این قسمت هاست که جذب جریان خون می شود. ژژنوم بخش میانی و ایلئوم بخش پایانی روده کوچک است و سرطان روده کوچک در این مناطق نیز می تواند رخ دهد. ایلئوم به کولون (روده بزرگ) متصل می شود. روده بزرگ لوله ای عضلانی است که حدود یک تا یک و نیم متر طول دارد و آب و بعضی املاح مغذی باقیمانده در غذا در آن جذب بدن می شوند. بعد از این مواد زائد باقی مانده به رکتوم (راست روده) می روند و در آن جا می مانند تا در نهایت از طریق سوراخ مخرج به بیرون دفع شوند.
انواع سرطان روده کوچک
روده کوچک از انواع زیادی از سلول تشکیل شده است بنابراین سرطان های مختلفی می تواند در آن رخ دهد.
پنج نوع سرطان روده باریک شامل آدنوکارسینوما ، سارکوما، تومورهای کارسینویید ، لنفوما و تومور استرومال (نوعی تومور در دیواره معده و روده) دستگاه گوارش است.
- آدنوکارسینوما: در سلول های غده ای (گلاندولار) پوشش داخلی روده کوچک ایجاد می شود و شایع ترین (یک سوم کانسر‌های روده) نوع سرطان روده کوچک است. بیشتر تومورها در نواحی ای از روده ایجاد می شود که به معده نزدیک تر است. رشد این تومورها می تواند روده را مسدود نماید.
- لنفوما یا لنفوم: این سرطان در سلول های ایمنی به نام لنفوسیت رخ می دهد. لنفوما می تواند از هر جای بدن آغاز شود و این مکان گاهی می تواند روده کوچک باشد.
- تومورهای کارسینویید: این تومورها در سلول هایی تشکیل می شوند که موادی را به خون می ریزند (نورو‌اندوکراین) و کُندرشد هستند. بیشتر انواع سرطان روده کوچک از این نوع هستند.
- سارکوما: در بافت های همبندی مثل عضلات ایجاد می شود. لیومیوسارکوما نوعی سارکوماست که از سلول های ماهیچه های صاف روده کوچک آغاز می شود. بیشتر تومورهای سارکوما در بخش هایی از روده کوچک که نزدیک به روده بزرگ است دیده می شود. شایع ترین سارکوما در روده کوچک تومورهای استرومال گوارشی (GIST) هستند.
بیشتر متخصصین عقیده دارند که نحوه ایجاد سرطان روده باریک شبیه به سرطان کولورکتال (سرطان روده بزرگ) است و ابتدا با رشد اندک سلول ها در پوشش داخلی روده شروع می شود و پولیپ ایجاد می کند. به مرور زمان پولیپ می تواند به سرطان تبدیل شود.
بیشتر سرطان های روده کوچک (آدنوکارسینوما) در دئودنوم ایجاد می شوند. سرطان های ایجاد شده در دئودنوم بیشتر در ناحیه آمپول واتر دیده می شوند و چون این ناحیه ارتباط تنگاتنگی با پانکراس دارد درمان این نوع از سرطان روده کوچک که سرطان های آمپولاری نام دارند شبیه به درمان سرطان پانکراس است.
علت بروز سرطان روده کوچک چیست؟
هنگامی که سلول های سرطانی به سرعت تکثیر می شوند و توده ای را تشکیل می دهند، تومورهای بدخیم در روده کوچک شما شکل می گیرند. با گذشت زمان، سلول‌های سرطانی ممکن است از تومور اولیه (اصلی) جدا شوند و از طریق غدد لنفاوی یا خون شما به مکان های دیگری در بدن شما حرکت کنند، جایی که ممکن است تومور (ثانویه) دیگری تشکیل شود. این فرایند متاستاز نامیده می شود.
سلول های سرطانی به دلیل جهش های ژنتیکی یا تغییرات در DNA سلول ایجاد می شوند که به صورت غیر قابل کنترل ، تکثیر شوند. محققان هنوز نمی دانند چه چیزی باعث این تغییرات می شود.
چه چیزی ریسک ابتلا به سرطان روده باریک را بالا می برد؟
در این قسمت عواملی که می توانند در ابتلا به این بیماری تاثیر داشته باشند را بیان کرده ایم. توجه داشته باشید داشتن این شرایط به این معنی نیست که صد در صد به سرطان مبتلا شده اید و نداشتن آن ها نیز به این معنی نیست که سرطان نخواهید گرفت.
عوامل خطر سرطان روده کوچک عبارتند از:
سن : خطر سرطان برای بسیاری از انواع تومورهای روده کوچک با افزایش سن افزایش می یابد. میانگین سن 65 سال است.
جنسیت: این بیماری در مردان کمی شایع تر است.
بیماری های ژنتیکی ارثی: اگر والدین ، خواهر و برادر یا فرزند شما با بیماری هایی مثل پولیپ آدنوماتوز خانوادگی (FAP) ، سندرم پوتز-جگرز یا سندرم لینچ دست و پنجه نرم می کنند ؛ ممکن است بیشتر در خطر ابتلا به سرطان روده باریک باشید.
بیماری های التهابی: بیماری های مرتبط با التهاب مزمن که روده های شما را تحت تأثیر قرار می دهند، مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک ، ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند.
اختلالات خود ایمنی یا ضعف سیستم ایمنی: بیماری هایی که سیستم ایمنی شما را ضعیف می کنند، مانند HIV/AIDS، بیماری کرون و بیماری سلیاک ، ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده کوچک را افزایش دهد. درمان هایی مانند پرتودرمانی ممکن است سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف کرده و شما را مستعد ابتلا به کنسر روده کوچک کند. داروهایی که سیستم ایمنی بدن شما را پس از پیوند عضو سرکوب می کنند نیز ممکن است این خطر را افزایش دهند.
نقش سابقه سلامتی و رژیم غذایی در ایجاد سرطان روده کوچک
هر چیز که ریسک ابتلا به بیماری را افزایش دهد ریسک فاکتور نامیده می شود. داشتن یک ریسک فاکتور به معنای این نیست که حتما سرطان خواهیم گرفت و نداشتن آن هم به این معنا نیست که مبتلا به سرطان نخواهیم شد. ریسک فاکتورهای سرطان روده کوچک شامل موارد زیر است:
- خوردن غذاهای پر‌چرب
- مبتلا بودن به بیماری کرون (نوعی بیماری التهابی در سیستم گوارشی)
- مبتلا بودن به بیماری سلیاک (واکنش سیستم ایمنی بدن فرد به گلوتن و تخریب بافت روده)
- داشتن بیماری ارثی آدنوماتوز پولیپوزیس [(داشتن صدها تا هزاران پولیپ در روده بزرگ و انتهای آن (کولون و رکتوم)]
نشانه های سرطان روده کوچک
با وجود اینکه روده کوچک جای زیادی اشغال می کند نئوپلاسم های (رشد غیرطبیعی بافت یا سرطان) این اندام بسیار نادر هستند و حدود ۳ تا ۶ درصد نئوپلاسم های دستگاه گوارش را تشکیل می دهند. تقریبا ۷۵ درصد تومورهای روده کوچک نشانه های بدخیمی بروز می دهند. بیشتر بیماران عوامل مستعد ساز (predisposing factors) شناخته شده ای ندارند.
اما ریسک سرطان روده کوچک در بیماری های کرون و سلیاک و سندروم های خانوادگی پولیپوز (داشتن پولیپ های زیاد در روده) افزایش می یابد. تومورهای روده ای معمولا منجر به دردهای شکمی غیراختصاصی (دردهایی با منشاء نامشخص) و کاهش وزن می شوند و ممکن است به دلیل ایجاد انسداد، خونریزی و پارگی نیازمند انجام جراحی اورژانسی شوند. شایع ترین تظاهر بالینی سرطان روده کوچک انسداد روده است و بعد از آن خونریزی، پارگی بافت و تشخیص توده شکمی قرار دارد.
ارزیابی اندوسکوپیک روده کوچک در شیوه های درمانی معمول انجام نمی شود مگر اینکه تنها مربوط به بخش انتهایی ایلئوم یا دئودنوم باشد. با این اوصاف نرخ کشف تومور اندک است و هنگامی این تومورها کشف می شوند که به مراحل پیشرفته رسیده اند و پیش آگهی (پروگنوز یا شانس بهبودی) بلند مدت ضعیفی دارند.
داشتن نشانه ها و علائم زیر می تواند ناشی از ابتلا به سرطان روده کوچک یا سایر بیماری ها باشد. اگر این علائم زیر را دارید با پزشکتان در میان بگذارید:
- درد و دل پیچه در قسمت میانی شکم
- لاغر شدن بدون علت
- داشتن توده در شکم
- وجود خون در مدفوع
درمان سرطان روده باریک
درمان این سرطان ها بطور معمول جراحی سرطان روده کوچک می باشد و بعد از جراحی بسته به عمق و میزان تهاجم تومور شاید نیاز به شیمی درمانی بعد از عمل باشد.
تست های تشخیصی
روش های تصویربرداری از روده کوچک و نواحی اطراف آن تشخیص سرطان روده کوچک و میزان سرایت آن را میسر می کنند. فرایند تعیین میزان سرایت سرطان به نواحی اطراف آن را مرحله سنجی (staging) می نامند.
دانستن نوع سرطان روده باریک در تعیین برنامه درمانی مهم است همچنین نوع سرطان مشخص می کند که تومور قابل برداشتن با جراحی هست یا خیر. تست های ردیابی، تشخیص و مرحله سنجی سرطان روده کوچک معمولا همزمان با هم انجام می شوند. معمولا تست ها و روش های زیر به این منظور انجام می شوند:
- معاینه فیزیکی و سابقه سلامتی فرد: معاینه بدن برای بررسی نشانه های سلامتی شامل بررسی نشانه های بیماری مانند بررسی وجود توده یا هر چیز که غیرعادی به نظر می رسد. همچنین بررسی سابقه عادات سلامتی فرد و بیماری های پیشین او و درمان هایی که انجام داده است نیز لازم است.
- آزمایش خون: تهیه نمونه خون فرد به منظور اندازه گیری موادی که اندام ها و بافت ها در خون آزاد می کنند. میزان های بالاتر یا کمتر از معمول این مواد در خون می تواند نشانگر وجود بیماری باشد.
- آزمایش های عملکرد کبد: برای این آزمایش هم از نمونه خون فرد استفاده می شود تا موادی که کبد به خون می فرستد اندازه گیری شود. اگر میزان این مواد از حد معمول بالاتر باشد نشانگر بیماری کبد است که می تواند ناشی از سرطان روده کوچک باشد.
- لاپاروتومی: این روش یک روش جراحی است که در آن یک برش روی دیواره شکم ایجاد می شود تا از راه آن در داخل شکم به دنبال نشانه های بیماری بگردند. اندازه برش بسته به دلیلی است که لاپاروتومی را به منظور آن انجام می دهند. بعضی اوقات از این طریق اندام ها یا غدد لنفی خارج می شوند یا نمونه های بافتی تهیه می شود تا در آزمایشگاه بررسی شوند.
انواع روش های آندوسکوپی برای معاینه روده کوچک
اندوسکوپی ، روشی برای دیدن اندام ها و بافت های داخلی بدن است تا اگر نواحی غیرنرمالی وجود دارد دیده شود. چند نوع مختلف از اندوسکوپی وجود دارد :
- اندوسکوپی فوقانی : این روش برای دیدن نواحی داخلی مری، معده و دوازدهه یا دئودنوم (قسمت ابتدایی روده کوچک که به معده متصل است) استفاده می شود. در این روش اندوسکوپ از راه دهان به مری، معده و دئودنوم وارد می شود. اندوسکوپ وسیله ای باریک و لوله مانند است که بر انتهای خود یک لنز و یک چراغ دارد که مشاهده داخل اندام ها را امکان پذیر می کنند. برخی اندوسکوپ ها مجهز به ابزار نمونه برداری از بافت نیز هستند. نمونه های بافتی زیر میکروسکوپ بررسی می شوند تا مشخص شود نشانه های سرطان روده کوچک را نشان می دهند یا خیر.
- اندوسکوپی کپسولی : روشی برای دیدن نواحی داخلی روده کوچک است. بیمار کپسولی را، که به اندازه یک قرص بزرگ است و درون آن یک چراغ و یک دوربین بی سیم کوچک قرارگرفته است، می بلعد. این کپسول از مسیر گوارشی، که شامل روده کوچک نیز هست، پایین می رود و تصاویر زیادی از درون این نواحی تهیه می کند. این تصاویر به یک ضبط کننده که دور مچ یا شانه بسته شده است فرستاده می شود. تصاویر از ضبط کننده به یک کامپیوتر فرستاده می شود تا پزشکان آن ها را مشاهده کرده و وجود نشانه های سرطان روده کوچک را بررسی کنند. کپسول اندوسکوپی به همراه مدفوع از بدن بیمار خارج می شود.
- اندوسکوپی دو بالونه : این روش هم برای دیدن نواحی داخلی روده کوچک به کار می رود. یک وسیله مخصوص که از دو لوله ساخته شده و یکی درون دیگری قرار دارد از راه دهان یا مقعد (رکتوم) به روده کوچک وارد می شود. لوله داخلی یک اندوسکوپ مجهز به چراغ و دوربین است و در روده کوچک حرکت می کند. در انتهای این لوله یا اندوسکوپ یک بادکنک (بالون) کوچک باد می شود تا در جای خود بماند. بعد از آن لوله خارجی نیز در روده کوچک حرکت داده می شود تا به انتهای اندوسکوپ (لوله داخلی) برسد در این هنگام بالون متصل به اندوسکوپ تخلیه می شود و اندوسکوپ دوباره می تواند حرکت کرده و از بخش بعدی روده عکس بفرستد. این مراحل با حرکت این دو لوله بارها تکرار می شوند. پزشک داخل روده را به کمک اندوسکوپ می بیند و از بافت های غیرعادی نمونه برداری می کند. نمونه های بافتی برای مشاهده نشانه های سرطان روده کوچک زیر میکروسکوپ بررسی می شوند. اگر نتایج اندوسکوپی کپسولی غیرنرمال باشد این روش انجام می گیرد. به این روش گاهی انتروسکوپی دو بالونه هم گفته می شود (انترو به معنی روده و اسکوپی به معنی دیدن است).
سایر روش ها
- بیوپسی: به معنی برداشتن سلول ها یا بافت برای بررسی زیر میکروسکوپ و یافتن نشانه های سرطان روده کوچک است. این کار را همان طور که گفتیم می توان حین اندوسکوپی یا لاپاروتومی انجام داد (تهیه نمونه بافتی از بافت زنده). نمونه تهیه شده توسط یک پاتولوژیست بررسی می شود تا از وجود یا عدم سلول های سرطانی مطمئن شویم.
- تهیه مجموعه تصاویر از مسیر گوارشی فوقانی و به دنبال آن از روده کوچک: در این روش مجموعه ای از تصاویر رادیولوژی (اشعه ایکس) از مری ، معده و روده کوچک تهیه می شود به این ترتیب که بیمار مایعی حاوی باریوم را می نوشد (باریوم ترکیبی سفید نقره ای با جلای متالیک است). این مایع روی نواحی داخلی مری، معده و روده کوچک را می پوشاند سپس عکس های رادیولوژی در زمان های مختلف (حین حرکت تدریجی این مایع از بالا تا پایین مسیر گوارشی) تهیه می شود.
- سی تی اسکن: در این روش تشخیص سرطان روده کوچک هم مجموعه ای از تصاویر با وضوح بالا از زوایای مختلف از نواحی داخلی بدن تهیه می شود. این تصاویر توسط یک کامپیوتر متصل به دستگاه رادیولوژی (اشعه ایکس) گرفته می شود. قبل از آن ممکن است نوعی رنگ مخصوص به درون رگ تزریق شود یا به بیمار خورانده شود تا اندام ها و بافت ها با وضوح بیشتری نمایان باشند. نام کامل این روش توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری است.
- ام آر آی (magnetic resonance imaging): در این روش از آهن ربا ، موج های رادیویی و کامپیوتر، برای تهیه تصاویری با وضوح بالا از نواحی داخلی بدن، استفاده می شود. به این روش تصویربرداری رزونانس مغناطیسی هسته ای (NMRI) هم گفته می شود.
